Zihinsel Yetersizlik; akranlarına oranla belirli derecede bilişsel, kavramsal, sosyal, davranışsal, öz bakım ve akademik becerilerde farklılık gösteren bireylerde 0-18 yaş arasında fark edilen, doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrasında yaşanan birtakım problemlerden kaynaklı olarak gelişimin geride olması durumuna denir. Hafif düzey, orta düzey ve ağır düzey olarak üç düzey olarak derecelendirilir, özel eğitim ile destek eğitim hizmetleriyle ve psiko-sosyal çalışmalarla kısmi iyileşme görülür.

Zihinsel ( bilişsel ) gelişim alanı zihinsel yetersizliği olan çocukların en fazla güçlük yaşadıkları alanların başında gelir. Bu nedenle de yetersizlik türü zihinsel yetersizlik olarak isimlendirilmiştir. Zihinsel (Bilişsel) gelişim alanı; dikkat, hafıza, güdülenme, genelleme becerileri, akademik başarı, biliş ötesi ve genelleme becerileri gibi çok önemli yeteneğin uyumlu bir şekilde çalışması sonucunda ortaya çıkan bir alandır.

Hafif düzeyde zihinsel yetersizlik: Gecikme daha çok bireyin temel okuma yazma ve sayma becerilerini kazanmasında ortaya çıkar. Duyusal ve motor alanlardaki bozuklukları çok azdır. Çoğunlukla daha ileri yaşlara kadar zihinsel yetersizliği olmayan çocuklardan ayırt edilemezler.

Orta düzeyde zihinsel yetersizlik: Bireyde gecikmeli konuşma ve dil gelişimi, sosyal duygusal ve davranış problemleri ile kendini gösteren, sayma, temel okuma ve yazma becerilerini kazanmada ortaya çıkan gecikme durumudur. Mesleki eğitimden ve belirli bir denetimle kişisel bakımlarını yapabilirler. Akademik olarak ilkokul ikinci sınıf düzeyinden ileri gitmekte zorlanırlar.

Ağır düzeyde zihinsel yetersizlik: Bireyin ciddi şekilde konuşma ve dil gelişimi güçlüğü, sosyal, duygusal veya davranış problemleri ile temel öz bakım becerilerini öğrenmesinde ortaya çıkan gecikme durumudur.Ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler, erken çocukluk yıllarında konuşma becerilerini ya çok az kazanırlar ya da hiç kazanamazlar. Okul dönemi boyunca konuşmayı öğrenebilirler. Ancak temel (öz bakım) ihtiyaçları konusunda eğitilebilirler.

Tıbbi Tanılama: Çocuğun zihinsel yetersizliğinin bulunup bulunmadığını eğer zihinsel yetersizliği varsa zihinsel yetersizlikten ne derecede etkilendiğini ortaya çıkarmak amacı ile hekimler tarafından yapılan değerlendirmeye tıbbi tanılama denir. Zihinsel yetersizliği olan çocuğun tıbbi tanılaması için öncelikle çocuğun zihinsel işlevleri ve uyumsal becerileri değerlendirilir. Bu değerlendirmede zekâ testleri ve uyumsal beceri araçları kullanılır.

Eğitsel Tanılama: Eğitsel değerlendirme ve tanılama RAM’larda oluşturulan özel eğitim değerlendirme kurullarınca yapılmaktadır. Eğitsel değerlendirme ve tanılamada amaç, çocuğu etiketlemek, özel eğitim kurumlarına sevk etmek değil; çocuğun eğitsel gereksinimlerini yeterli ölçüde karşılayabilecek kararların alınabilmesini kolaylaştırmak; çocuğun neleri yapıp neleri yapamadığını belirlemek, diğer bir ifadeyle özel eğitim gereksinimini saptamaktır.

Kurumumuzda kullanılan zihinsel yetersizlik belirlemede yardımcı ölçekler

• Stanford-Binetzeka ölçeği

• WISC-IV zeka ölçeği

• Denver gelişimsel tarama ölçeği

• Ankara gelişim tarama envanteri (AGTE)

• Gazi erken çocukluk gelişimi değerlendirme aracı (GEÇDA)

Hepimiz birbirimizden farklı özellikler gösterebiliriz. Zihinsel yetersizliği olan çocuklarımızda güçlü ve zayıf yanları açısından birbirlerinden farklıdır. Bu sebeple tıbbi tanılamadan daha önemli olan çocuklarımızın güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek ve çocuklarımıza bağımsız olabilecekleri ortamlar sağlamak daha önemlidir.

• Kazandırılmak istenen beceriler bağımsız olarak uygulanmaya başlanmadan öğrencinin beceriye uygun pratik yapması sağlanmaktadır.
• Öğretim sırasında sık sık destekleyici geri bildirim verilmektedir.
• Ödüller becerinin her basamağı başarıldığında verilmektedir.
• Öğretilen beceri ve davranışlar olabildiğince sosyal hayata uyumlu şekilde verilmektedir.
• Akran Destekli Öğretim ile gerektiği durumlarda uygun ortam ve koşullar oluşturularak bireylerin akademik ve sosyal becerileri desteklenir. (Grup eğitimi)
• Küçük Adımlar İlkesi esas alınarak gösterip yaptırma yöntemi ile konular/beceriler parçalara bölünerek basitten karmaşığa, yavaş yavaş ve adım adım öğretilir.
• Hikaye Haritası Yöntemi ile hatırlama ve bellek desteklenir. Çocuk soru sorma ve cevaplamaya yönlendirilir. 5N1K soruları sorulup cevaplanır.
• Fırsat Öğretimi ile çocuğun ilgisi takip edilerek bulunduğu ortamların tümünde öğrenme yaratma sağlanır.
• Çoklu Duyuya Dayalı Öğretim ile bir beceri öğretiminde birden fazla duyu bir arada kullanılır.(görme, işitme, dokunma, koklama, tat alma)
• Gömülü Öğretim ile bireyin rutin ve doğal etkinliklerine hedeflenen kavram gömülü olarak verilir.
• Yanlışsız Öğretim yöntemlerinden uygun olan belirlenerek uygulanır. (Sabit bekleme süreli öğretim, eş zamanlı ipucu ile öğretim, artan bekleme süreli öğretim, davranış öncesi ipucu ve sınama ile öğretim, davranış öncesi ipucu ve silikleştirme ile öğretim, aşamalı yardımlı öğretim, ipucunun giderek arttırılması öğretimi, ipucunun giderek azaltılması öğretimi)